Anayasal Meşruiyetin Erozyonu ve Politik Manipülasyonun Tehlikeleri

 

Modern demokrasilerde iktidarın meşruiyeti, halkın iradesine dayanır. Ancak bu irade, sadece bir seçimde verilen oyla sınırlı değildir. Seçim beyannameleriyle halka vaat edilen ilkeler, yönetime talip olanların anayasal sadakat yemini gibidir. Bu ilkeler doğrultusunda iktidara gelen bir yönetim, kendi vaatlerine aykırı şekilde icraat yaparsa, sadece siyasi bir etik ihlali yapmakla kalmaz, aynı zamanda anayasal meşruiyetini de sorgulanır hale getirir. Bu yazıda, anayasal meşruiyetin anlamı, bu meşruiyetin nasıl yitirildiği ve meşruiyeti kaybetmiş bir iktidarın anayasal sistemi kendi çıkarları doğrultusunda yeniden şekillendirme çabalarının tehlikeleri üzerine felsefi, hukuki ve sosyolojik bir analiz yapılacaktır.

1. Meşruiyet Nedir?

Meşruiyet (legitimacy), iktidarın sadece hukuken değil, aynı zamanda toplumsal, ahlaki ve siyasi düzlemde kabul gören bir temele dayanmasını ifade eder. Weber'in klasik sınıflandırmasına göre meşruiyetin üç temel tipi vardır: geleneksel, karizmatik ve hukuki-rasyonel. Modern devletlerde ise özellikle anayasal sistemlerde hukuki-rasyonel meşruiyet esas alınır. Bu, bir iktidarın anayasaya, hukuka ve halk iradesine uygun şekilde görev yapması demektir.

Bir hükümetin seçimle gelmiş olması, onun tüm eylemlerini meşru kılmaz. Asıl meşruiyet, seçim sonrası eylemlerin anayasa ve hukukla uyumlu, halk iradesine sadık şekilde gerçekleşmesiyle devam eder. Eğer bu çizgi aşılırsa, seçilerek gelen bir yönetim dahi gayrimeşru hale gelir.

2. Seçim Beyannameleri ve Anayasal Bağlılık

Seçim beyannameleri, bir nevi toplumsal sözleşme niteliğindedir. Halk, partilere bu sözleşmeye göre oy verir. Dolayısıyla bu beyannamelerde belirtilen temel ilkelerle taban tabana zıt uygulamalar, hem toplumsal güveni zedeler hem de demokratik sistemin kendisini sorgulatır.

İktidar, seçim öncesi millete sunduğu anayasa vurgulu vaatlerle meşruiyet kazanır. Ancak seçimi kazandıktan sonra bu anayasal çizginin dışına çıkarsa, o zaman meşruiyet zeminini kaybeder. Bu durum, sadece siyasi değil hukuki sonuçlar da doğurur. Çünkü anayasal düzene aykırı davranışlar, anayasa suçun kapsamına girebilir.

3. Meşruiyeti Kaybetmenin Hukuki ve Ahlaki Sonuçları

Bir iktidarın meşruiyetini kaybetmesi, onun fiilen anayasa dışına çıkması anlamına gelir. Bu tür bir sapma, iktidarın anayasal haklarını artık temsil etmediği anlamına gelir. Şirket yönetimlerinde bile, yöneticiler sözleşmeye aykırı davrandıklarında görevden alınır, sorumlu tutulurlar. Bir devlet yöneticisinin de halkla yaptığı "anayasal sözleşmeye" sadık kalmaması, onu hesap verir hale getirir.

Bu bağlamda, anayasal düzene aykırı hareket eden bir iktidar, artık sadece muhalifleri değil, anayasa koruyucuları tarafından da sorgulanmalıdır. Hukuk kurumlarının bu aşamada sessiz kalması, anayasal düzenin çöktüğünün göstergesidir.

4. İki Yüzlülük ve Manipülatif Siyasi Pratikler

Bazı iktidarlar, seçim dönemlerinde muhaliflerini belli ideolojik kavramlar üzerinden itibarsızlaştırırken (örneğin "terörle iş birliği" ithamı), seçim sonrasında aynı yapılarla görüşmelere başvurabiliyor. Bu tür iki yüzlü politikalar, halkta ciddi bir güven kaybına neden olur. Bu durum, "siyasi pragmatizm" adı altında meşrulaştırılmaya çalışılsa da, etik ve hukuki düzlemde kabul edilemez.

Daha da vahimi, bu ikiyüzlülük üzerine yeni yasa arayışına girilmesidir. Anayasaya aykırı bir eylemi, anayasayı değiştirerek meşru hale getirme girişimi, otoriter rejimlerin klasik stratejisidir. Yani bir anayasa ihlali, başka bir anayasa değişikliği ile meşrulaştırılamaz.

5. Sayısal Çoğunlukla Meşruiyet Üretilemez

Demokratik sistemler sadece çoğunluk iradesine değil, azınlık haklarına, kuvvetler ayrılığına, hukuk devleti ilkesine ve temel insan haklarına dayanır. Sayısal çoğunluk, her türlü kararın meşru olduğu anlamına gelmez. Aksi halde demokrasi, çoğunluğun tiranlığına dönüşür.

Bu noktada, çoğunlukla anayasayı değiştirerek anayasal düzene aykırı icraatları meşru hale getirme çabası, demokrasi değil, "yasal otoriterlik" üretir. Tarihte bunun örnekleri çoktur: Nazi Almanyası da seçimle iktidara gelmiş, ama çoğunlukla anayasayı değiştirerek diktatörlüğe evrilmiştir.

6. Hukukun Rolü ve Kurumların Sorumluluğu

Hukuk kurumlarının görevi, iktidarın değil, hukukun üstünlüğünü korumaktır. Bu bağlamda, anayasa mahkemeleri, yargı kurumları, barolar ve akademik hukuk camiası, meşruiyet krizlerinde sessiz kalamaz. Sessizlik, suça ortaklık anlamına gelir.

Bu kurumların anayasal düzenin bekçiliğini yapması, sadece görev değil, ahlaki bir sorumluluktur. Eğer bu kurumlar görevlerini yapmazsa, anayasal düzene yapılan saldırılar cezasız kalır ve bu da toplumsal çöküşü hızlandırır.

7. Toplumun Rolü ve Sivil Sorumluluk

Halk, sadece seçimde oy vererek değil, aynı zamanda yöneticilerin icraatlarını sürekli sorgulayarak demokrasiyi yaşatır. Bu nedenle toplumsal farkındalık ve sivil bilinç büyük önem taşır.

Toplumun geniş kesimleri, siyasetin bu manipülatif doğasına karşı bilinçlenmeli, sorgulayıcı bir tutum takınmalıdır. Eğitim kurumları, medya ve sivil toplum kuruluşları bu bilinçlenme sürecinin taşıyıcıları olmalıdır.

8. Meşruiyet Krizinin Sonuçları

Meşruiyetin yitirilmesi sadece siyasi bir kriz doğurmaz; aynı zamanda ekonomik, sosyal ve psikolojik bir çöküşü de beraberinde getirir. Yatırımcılar güven duymaz, toplumsal huzur bozulur, bireyler devletle olan aidiyet bağını yitirir. Bu tür bir kriz, anayasal düzenin ve ulusal birliğin çökmesine kadar ilerleyebilir.

Anayasa Sadakati Bir Lüks Değil, Zorunluluktur

Sonuç olarak, bir iktidarın seçimle gelmiş olması, onun her yaptığına meşruiyet kazandırmaz. Seçim beyannameleriyle millete verilen sözler, anayasal sadakatin taahhüdüdür. Bu sözlerin çiğnenmesi, anayasal düzenin çiğnenmesidir. Meşruiyetini kaybetmiş bir iktidarın, yeni bir meşruiyet yaratma bahanesiyle anayasayı değiştirmesi, sadece kendi menfaat grubunu korumaya yönelik bir çabadır.

Hukuk kurumları, sivil toplum, akademi ve halk bu tür girişimlere karşı direnç göstermeli, anayasal düzeni ve hukuk devletini savunmalıdır. Çünkü anayasanın meşruiyeti, halkın özgürlüğünün ve geleceğinin teminatıdır.

Meşruiyeti kaybeden iktidar, itibarını ve meşruluğunu yok eder.

Meşru olmayan bir anayasa değişikliği ise, toplumsal barışı kalıcı olarak yok edebilir.

Erol Kekeç/23.04.2025/Sancaktepe/İST