Dijital Çağda Algoritmalar ve Toplumsal Kutuplaşma

 

Dijital dünyada algoritmalar, bireylerin hayatını şekillendiren ve toplumsal etkileşimleri yönlendiren en önemli unsurlardan biri haline gelmiştir. Algoritmaların bireysel tercihlere göre içerik sunma kabiliyeti, kullanıcı deneyimini özelleştirerek konfor alanları yaratır. Ancak bu "konfor alanları", bireylerin sadece kendi görüşlerine uygun içeriklerle karşılaşmasını sağlayarak, toplumsal kutuplaşmayı artıran bir etkiye dönüşebilir. Özellikle siyasi, dini ve sosyal konularda farklı görüşlere tahammül azalırken, toplumun çeşitli kesimleri arasında empati ve anlayış eksikliği belirginleşir. Bu yazıda, algoritmaların bu süreci nasıl yönlendirdiği, sonuçları ve çözüm yollarını  ele alacağız...

Algoritmaların İşleyişi ve Etkileri

Algoritmalar, büyük veri yığanlarını analiz ederek kullanıcıların geçmişteki davranışlarını ve tercihlerini anlamaya çalışır. Örneğin, bir sosyal medya platformunda belirli bir siyasi içerikle ilgilenen bir kullanıcı, aynı veya benzer görüşleri destekleyen içeriklerle karşılaşmaya devam eder. Bu süreç, şu şekilde işler:

1. Veri Toplama: Kullanıcıların beğenileri, paylaşımları, yorumları ve arama geçmişleri kaydedilir.

2. Analiz: Bu veriler, kullanıcıların ilgi alanlarını ve eğilimlerini anlamak için analiz edilir.

3. İçerik Sunumu: Analiz sonuçlarına göre, kullanıcıya ilgi duyabileceği içerikler sunulur.

Bu mekanizma, platformların kullanıcı bağlılığını artırma ve reklam gelirlerini maksimize etme amacına hizmet eder. Ancak, bireylerin sadece kendi dünya görüşlerini destekleyen içeriklere maruz kalması, "onaylama yanlılığı"  dediğimiz psikolojik eğilimi güçlendirir.

Kutuplaşmanın Aşamaları

1. Fikir Tüneli Oluşumu
   Algoritmaların seçici içerik sunumu, bireylerin bilgiye erişimini sınırlandırır. Bu, "fikir tüneli"  olarak adlandırılan bir durum yaratır. Kendi görüşlerinin sürekli teyit edilmesi, bireylerin farklı düşünceleri sorgulama veya anlamaya çalışmasını engeller.

   Örnek: Bir kullanıcı, belirli bir politik lideri destekleyen içeriklere ilgi gösterdiğinde, zamanla karşıt görüşlere dair içeriklerle karşılaşma olasılığı azalır. Bu, kişinin sadece kendi görüşünü haklı görmesine ve diğer görüşleri yanlış ya da değersiz olarak algılamasına yol açar.

2. Kutuplaşmanın Derinleşmesi
   Sadece belirli bir gruba hitap eden içeriklerin sürekli paylaşılması, toplumdaki farklı gruplar arasında bir "biz ve onlar" ayrımı yaratır. Algoritmalar, bu ayrımı körükleyerek çatışmacı bir söylemin yayılmasına zemin hazırlar.

   Örnek: Bir sosyal medya platformunda, bir grup kullanıcı sürekli olarak diğer grupları eleştiren içeriklerle karşılaşırsa, bu içeriklerin doğruluğunu sorgulamadan kabullenme eğiliminde olabilir.

3. Empati Eksikliği ve Toplumsal Yabancılaşma
   Algoritmaların yarattığı kutuplar arasındaki ayrım, bireylerin başkalarının yaşam deneyimlerini anlamasını zorlaştırır. Bu da empati eksikliği, önyargı ve toplumsal yabancılaşma gibi sorunların ortaya çıkmasına neden olur.

   Örnek: Farklı grupları temsil eden insanlar, dijital platformlarda birbirleriyle yapıcı bir diyalog kurmak yerine hakaret ve ithamlarla dolu bir iletişim kurar.

Kutuplaşma Sonuçları

Toplumsal kutuplaşma, sosyal uyumun zayıflamasına ve ortak değerlerin giderek yitimine yol açar. Bu durumun bazı temel etkileri şunlardır:

1. Siyasette Güvenin Azalması: Farklı siyasi gruplar arasındaki iletişim eksikliği, toplumun demokratik süreçlere olan güvenini sarsar.

2. Toplumsal İzolasyon: Kendi fikir tünellerinde sıkışıp kalan bireyler, toplumun geri kalanına yabancılaşır.

3. Düşünce Çeşitliliğinin Kaybı: Tek tip bilgi akışı, toplumun üretkenliğini ve yenilikçiliğini zedeler.

Çözümler ve Farkındalık Yaratma

Algoritmaların toplumsal etkilerini azaltmak ve dijital dünyada daha uyumlu bir toplum yaratmak için şu adımlar önerilebilir:

1. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Algoritmaların karar mekanizmaları şeffaf hale getirilmeli ve bu mekanizmaların etik sorumluluk taşıması sağlanmalıdır.

2. Fikir Çeşitliliğini Teşvike Yönelik Tasarımlar: Platformlar, kullanıcıları farklı görüşlere maruz bırakacak algoritmik düzeltmeler yapmalıdır.

3. Dijital Okuryazarlık: Bireyler, algoritmaların işleyişi ve etkileri konusunda bilinçlendirilmelidir.

Son olarak, bireyler dijital platformlarda maruz kaldıkları bilginin doğruluğunu sorgulama alışkanlığı geliştirerek, farklı fikirlerle diyalog kurmaya çalışmalıdır. Empati, şeffaflık ve bilinçli katılım, dijital çağda toplumsal uyumun yeniden inşa edilmesinde önemli birer araçtır.

Bahadır Hataylı/01.01.2025/Sancaktepe/İST