Mazlumların Dirilişi Zalimlere Son Uyarı

 

Enfâl Suresi 19-22’nin Işığında Gazze ve İslam Dünyası

Kur’an, tarihin her dönemine hükmeden bir ilahi hitaptır. Ayetler sadece geçmişte yaşanmış savaşların, mücadelelerin sahne dekoru değildir; her çağda yeniden ete kemiğe bürünen uyarılardır. Bugün Enfâl Suresi’nin 19-22. ayetlerini göz önünde bulundurmak, Gazze’nin üstüne yağan bombaları, çocukların çığlıklarını, emperyalistlerin kibirli teknolojik üstünlük böbürlenişini ve İslam dünyasının devlet görünümlü suskun kuklalarını anlamak için kaçınılmazdır.

“Eğer fetih istiyorsanız işte size fetih gelmiştir. Eğer vazgeçerseniz, bu sizin için daha hayırlıdır. Yine başlarsanız, biz de başlarız. Topluluğunuz çok da olsa size asla fayda vermeyecektir. Allah müminlerle beraberdir. Ey iman edenler! Allah’a ve Resulüne itaat edin ve işitip de yüz çevirenler gibi olmayın. İşitip de aklını kullanmayanların durumu hayvanların durumuna benzer, hatta onlardan daha da aşağıdır. İşte onlar, gerçekten gafillerdir.” (Enfâl/19-22)

Bu dört ayet, bugün emperyalizmin karşısında acziyeti meşrulaştıran, Gazze’deki çocukların ölümü karşısında diplomatik tiyatro sahneleyen, siyonist zalimin zulmünü izleyen İslam alemindeki yönetimlere ilahi bir tokattır. Çünkü Allah’ın kelamı nettir: Sayınızın çokluğu, silahınızın parlaklığı, teknolojinizin ileriliği değil; imanınız, aklınızı kullanmanız ve zalime karşı tavrınız belirleyicidir.

Emperyalistlerin Teknoloji Putu ve İslam Aleminin Suskunluğu

Batı dünyası, üstün teknolojiye yaslanarak kendisini yenilmez, dokunulmaz ve sorgulanmaz bir konuma taşımaya çalışmaktadır. Onların uçakları, tankları, füzeleri, insansız hava araçları vardır; ama vicdanları yoktur. Teknoloji bir put hâline getirilmiş, adaletin, merhametin ve insanlığın yerine ikame edilmiştir. Bugün Gazze’nin üstünde patlayan bombalar, sadece demirin ve barutun gücünü değil; aklını ve kalbini kaybetmiş bir medeniyetin çöküşünü de göstermektedir.

Fakat asıl ibret, bu zalimlerin zulmünü görmeyen, görse de sineye çeken, görüp de sadece diplomatik protokolde birkaç kelime eden İslam ülkelerinin yönetimleridir. Onlar Enfâl 22’nin tanımladığı kimselere dönüşmüşlerdir: İşitirler, görürler, bilirler; ama akıllarını kullanmazlar. Onlar için Allah’ın hükmü açıktır: Hayvanlardan da aşağıdırlar. Çünkü hayvanlar en azından fıtratlarına sadıktır; ama bu yönetimler, fıtratlarını, imanlarını ve sorumluluklarını satmışlardır.

Gazze’nin Çığlığı ve İlahi Ültimatom

Gazze, sadece bir coğrafya değildir; bütün bir ümmetin imanının sınandığı mihenk taşıdır. Çocukların parçalanmış bedenleri, kadınların çığlıkları, yıkılmış camilerin minareleri, aslında İslam aleminin kalbine vurulmuş tokatlardır. Allah, bu manzaralarla ümmeti uyandırmakta; “Eğer vazgeçerseniz bu sizin için hayırlıdır” (Enfâl/19) diyerek teslimiyet, korku ve zillet yolunu seçenlere bir son ihtar yapmaktadır.

Ama onlar vazgeçmezler; çünkü çıkarları, koltukları, kasaları vardır. Onlar halklarının gözyaşlarını petrol varilleriyle takas etmişlerdir. Onlar emperyalizmin sofrasında kırıntı toplayan, kendi halklarını açlığa, Gazze’yi ölüme mahkûm eden ikiyüzlülerdir. İşte bu yüzden Allah’ın vaadi yeniden gündemdedir: “Yine başlarsanız, biz de başlarız.” Zulüm sürerse, ilahi tokat kaçınılmazdır.

Diyalektik Çatışma, Zalim ve Mazlumun Kavgası

Tarih, zalim ile mazlumun çatışmasının tarihidir. Firavun ve Musa, Nemrut ve İbrahim, Ebu Cehil ve Muhammed (sav). Bugün de aynı sahne Gazze’de kurulmuştur. Bir yanda tanklar, füzeler, uçak gemileri; diğer yanda taş atan çocuklar, yıkık evlerin arasında dua eden anneler, açlığını sabırla karşılayan mazlumlar.

Diyalektik açıdan bakıldığında, emperyalizmin ileri teknolojisi, aslında kendi çöküşünün mayasıdır. Çünkü teknolojiye yaslananlar, kalplerini kaybetmişlerdir. Oysa mazlumlar, teknolojiye değil, Allah’a yaslanmaktadır. Tarih boyunca imanla ayağa kalkan topluluklar, putlara tapan imparatorlukları yıkmıştır. Roma çökmüştür, Bizans çökmüştür, Abbasi ihtişamı çökmüştür; bugün de kibir ve zulüm üzerine kurulan modern imparatorlukların çöküşü kaçınılmazdır.

Akılsızlığın ve İhanetin Bedeli

Enfâl/22, bugün İslam dünyasındaki yönetimlerin ruh halini tanımlamaktadır. Onlar işitiyorlar: Gazze’nin çığlıklarını duyuyorlar. Onlar görüyorlar: Çocukların cansız bedenlerini ekranda izliyorlar. Onlar biliyorlar: Zalim kimdir, mazlum kimdir, apaçık ortadadır. Ama akıllarını kullanmıyorlar. Çünkü onların akılları koltuklarının, bankalarının, saraylarının esiridir.

Böylece Allah’ın hükmü tecelli etmektedir: “Onlar hayvanlardan da aşağıdır.” Çünkü bir hayvan, yavrusunu korumak için canını ortaya koyar. Ama bu devletler, ümmetin çocuklarını korumak şöyle dursun, zalimlerle işbirliği yapmaktadır. Bir sürünün miryahı bile sürüsünü kurda teslim etmezken, bu yöneticiler ümmeti emperyalizmin ve siyonizmin dişlerine bırakmıştır.

Ey Ümmet! Ya Diriliş Ya Helak

Bugün Gazze, ümmete ilahi bir ültimatom sunmaktadır. Ya Allah’ın yanında saf tutup zalimin karşısında dimdik duracağız, ya da tarihin çöplüğünde silinip gideceğiz. Çünkü Allah, Enfâl/19’da apaçık buyuruyor: “Topluluğunuz çok da olsa size fayda vermeyecektir.” Sayılar, ordular, tanklar, petrol rezervleri; iman olmadan, akıl olmadan, cesaret olmadan hiçbir anlam taşımaz. Allah sadece müminlerle beraberdir.

O hâlde çözüm nettir: Mümin olmak. İtaat etmek. Allah’a, Resulüne ve vahyin çağrısına kulak vermek. Ümmetin yeniden dirilişi, teknolojiyi kopyalamakla değil; imanı, onuru ve cesareti diriltmekle mümkündür. Gazze’deki taş atan çocuk, bu dirilişin işaretidir. Onun attığı taş, emperyalizmin füzelerinden daha anlamlıdır; çünkü o taş imanla atılmıştır.

İlahi İhtar ve Tarihi Sorumluluk

Gazze’de bugün akan kan, sadece Filistin’in değil, bütün İslam dünyasının imtihanıdır. Kur’an, bize hem gerçeği hem sonucu göstermektedir: Zalim ne kadar güçlü görünürse görünsün, iman edenler için zafer kaçınılmazdır. Ama iman etmeyen, aklını kullanmayan, koltuğuna, kasasına, petrol variline tapanlar için zillet de, helak da kaçınılmazdır.

Bugün ümmete düşen, artık diplomatik tiyatroları, sahte birlik pozlarını, boş açıklamaları bir kenara bırakmaktır. Bugün ümmete düşen, Gazze’nin çocuklarıyla birlikte saf tutmaktır. Bugün ümmete düşen, Allah’ın ayetlerini sadece tilavet etmek değil; hayatın merkezine koymaktır.

Çünkü Allah’ın vaadi nettir: “Allah müminlerle beraberdir.” (Enfâl/19)

Ey ümmet! Artık sözün değil, imanın ağırlık kazandığı günlerdeyiz. Enfâl Suresi’nin hakikatleri, Gazze’nin kanayan yarasında yeniden hayat buluyor. Allah, bize açıkça buyuruyor: Zalimlerin aldatıcı üstünlüğü bir yanılgıdır; hakikatin, sabrın ve takvanın karşısında hiçbir teknoloji, hiçbir propaganda ayakta duramayacaktır.

Bugün Gazze’nin çocukları bize yalnızca mazlumiyetin gözyaşını değil, aynı zamanda izzetin en yüksek mertebesini hatırlatıyor. Onlar, bütün İslam coğrafyasının suskunluğunu, zilletini ve işbirlikçiliğini haykıran birer şehadet nişanıdır. Bizler, ya bu şehadet sancağını taşırız ya da tarih bizi ihanetin karanlık sayfalarına gömer.

Unutmayın! Allah’ın vaadi haktır. Müminlerin zaferi teknolojiyle değil, imanla yazılacaktır. Tanklar, uçaklar, füzeler yeryüzünü kana bulasa da Allah’ın kelimesi üstün gelecek; zalimlerin destanı çökecek, mazlumların duası semayı yarıp yeryüzünü yeniden inşa edecektir.

Bu bir çağrıdır: İslam ümmetine, yöneticilerine, alimlerine, gençlerine, kadınlarına, bütün kalbiyle Allah’a yönelenlere… Uyanın! Artık sessizlik, suçtur. Artık suskunluk, zulme ortaklıktır. Artık tarafsızlık, ihanettir. Allah’ın ayetleri önümüzde dururken, bir başka yol aramak alçaklıktır.

Ey zalimlere göz yuman yöneticiler! Ey menfaat için ümmetin kanını pazarlık konusu yapan işbirlikçiler! Allah size mühlet veriyor ama bu mühlet ebedi değildir. Tarih, sizin adınızı ihanetle anacak. Milletler, sizin saltanatınızı lanetle hatırlayacak. Ve Rabb’in huzurunda, en sevdiğiniz mallarınız bile sizi kurtaramayacak.

Ey iman edenler! Artık diriliş vaktidir. İmanınızı yeniden kuşanın, birlik sancağını kaldırın, ilmi ve adaleti yol edinin, direnişi şeref sayın. Zira bu ümmetin yeniden ayağa kalkışı, Allah’ın vaadine iman etmiş az sayıda müminin yüreğinde başlar.

Bizim ültimatomumuz açıktır: Zalimler yok olacak, mazlumlar kazanacak. Allah’ın dini üstün gelecek. İman edenler asla kaybetmeyecek.

“Artık Allah’ın vaadine güvenin, zalimlere meyletmeyin, mazlumların duasına ortak olun. Çünkü zafer, teknolojinin değil, imanın mirasıdır.”

“Zafer, teknolojinin değil; imanın ve adaletin mirasıdır.”

Erol Kekeç/13.09.2025/Sancaktepe/İST

İnsanlığın Üstünde Bir Kanun mu, Yoksa Kanunun Üstünde İnsan mı?

 

— Felsefi Bir Sorgulama

Kanunların insanın önüne geçtiği, hatta insanın özünü gölgelediği bir dünyada yaşıyoruz. Bu yalnızca pratik bir sorun değil, aynı zamanda köklü bir felsefi çöküşün işaretidir. Hukuk artık insanı koruyan bir kalkan olmaktan çıkmış, onu bir nesneye, bir dosya numarasına, soğuk prosedürlerin kurbanına indirgemiştir. Adaletin özü yerine, “uygulamanın mekanik düzeni kutsanır hale gelmiştir. İşte bu yazıda, bu çarpıklığa yol açan kavramsal hataları açığa çıkarıyor, modern siyaset ve hukuk teorilerinin bu tabloyu nasıl meşrulaştırdığını sorguluyor ve nihayetinde insanı yeniden merkeze alan bir hukuki-felsefi dönüşümün imkânlarını arıyorum.

1.İki Yol — Kanun mu, İnsan mı?

Hukuk felsefesinde en temel ayrışma şudur: Kanunların anlamı, kaynağı ve amacı nedir?

Bir yol, legal pozitivizmin yoludur: Kanun, yetkili makamların koyduğu ve uygulanması gereken kuraldır; doğruluk ya da adalet, kanunun varlığıyla ölçülür. Bu yaklaşım pratik, düzeni koruyucu ama soğuktur — ölçü, biçim, prosedürdür.

Diğer yol, doğal hukuk geleneğidir: Hukuk, insanın doğasından, insan onurundan kaynaklanır; kanun ancak insanın haklarıyla uyumluysa meşrudur.

Bugün hakimlerin, savcıların, bürokrasinin izlediği rota çoğunlukla ilk yolu benimser: Kanun varsa uygulamak gerekir; adalet, kanunla eş tutulur. Bu, teoride temkinli ve düzeni koruyucu görülebilir; ama pratiğe indiğinde insanın kendisi yalnızlaşır. Kanun, insanı açıklayan değil, insanı hükme bağlayan bir özneye dönüşür.

2. Kant’ın Dilemması-İnsan Onuru ve Formal Adalet

Immanuel Kant, ahlak felsefesinde insanı amaç olarak görür; insanı araçlaştırmak reddedilir. Kant’a göre, insanın özerkliği ve saygınlığı, ahlaki yasaların merkezindedir. Eğer bir hukuk sistemi gerçekten ahlakıysa, insanın özsaygısını gözetmelidir.

Fakat pratikte, Kantçı formalizm de tehlikeye açıktır: Eğer hukukçular yalnızca evrensel, soyut ilkelerin katı uygulayıcıları olarak kalırsa, insanın somut acıları, tarihî eşitsizlikleri ve güç dengesizlikleri gözardı edilir. Yani Kant’ın insana verdiği merkeziyet, mahkeme salonlarında formalist bir otoritenin zırhına sarıldığında tersine dönebilir — insanı koruması gerekirken onu nesneleştirir. Dolayısıyla Kant’tan alınacak ders şudur: İlkeler önemlidir, ama ilkelerin uygulaması insanın gerçek koşullarıyla yoğrulmalı.

3. Rousseau-Sosyal Sözleşme ve Genel İrade'nin Çarpıtılması

Jean-Jacques Rousseau, toplum sözleşmesinin merkezine “genel irade”yi koyar: Toplumun ortak iyiliği, bireysel çıkarlardan üstün olmalıdır. Hukuk böylece özgürleşmeyi sağlayacak bir araçtır — bireyler kendi yasalarını oluştururlar.

Gerçekte ne oluyor? Kapitalist düzen, genel iradeyi aşındırır; temsil mekanizmaları, gerçek ortak iyi yerine sermayenin çıkarlarına hizmet edecek biçimde örgütlenir. Hukuk, halkın rızası zemininde meşrulaştırılsa bile, uygulamada “genel irade”nin yerine sermayenin iradesi geçer. Bu noktada Rousseau’nun karanlık aynası ortaya çıkar: Kanun halkın değil, güçlülerin çıkarlarını yansıtıyorsa, sözleşme bir aldatmaca hâline gelir. Böyle bir sözleşme, özgürlük vaat ederken tutsaklık üretir.

4. Marx-Hukuk Bir Üstyapıdır — Sermaye İçin Yazılmış Bir Dil

Marx’ın çerçevesi bu sorunu en doğrudan açıklayanlardan biridir: Hukuk, toplumun ekonomik temeli tarafından şekillenir; hukukun biçimleri, üretim ilişkilerini, yani sınıf ilişkilerini korur. Hukuk, salt normlar dizisi değil, sınıf egemenliğinin aygıtıdır.

Bugünkü kapitalist hukuk, mülkiyeti, sermayeyi, kontrat ilişkilerini kutsayan bir dil oluşturur. “Hukuk uygulandı” denildiğinde, çoğunlukla mülkiyet ve sermaye ilişkileri korunmuştur. İşçinin sosyal haklarına dair uzun süreçler, sermayenin haklarına dair hızlı tedbirler; bu sistematiğin görünür izidir. Marx’ın perspektifi bize şunu söyler: Hukuku insanın lehine çevirmek istiyorsak, hukukun ekonomik zeminini sorgulamak zorundayız.

5. Foucault-İktidar, Disiplin ve Hukukun Normalleştirici Rolü

Michel Foucault, iktidarın sadece yasama-yürütme-yargı arasındaki hiyerarşik şemada değil, disiplin mekanizmalarında yayıldığını söyler. Okullar, hastaneler, fabrikalar ve elbette mahkemeler, bireyleri ölçer, sınıflar ve normalleştirir.

Hukuk burada bir ceza-ağının parçasıdır: Kanun, sadece ihlali cezalandırmakla kalmaz, aynı zamanda hangi davranışların “normal” olduğunu dayatır. Mahkeme salonunda verilen karar, yalnızca bir hukuki sonuç değil, aynı zamanda toplumun nasıl olması gerektiğine dair bir disiplin formudur. Bu perspektiften bakınca hakim ve savcılar, yalnızca kanun uygulayıcıları değil; modern güç-örgütlerinin birer teknikeri hâline gelirler.

6. Arendt-Bürokrasi, Cesetleri Sayan İdare ve Kötülüğün Sıradanlığı

Hannah Arendt’in “kötülüğün sıradanlığı” söylemi, bürokrasinin nasıl insanlığı silikleştirdiğini gözler önüne serer. Bürokrasi, normları mazeret haline getirir; görev bilinci, vicdanın yerini alır.

Mahkeme salonlarında “dosya yetiştirilmesi” için verilen kararlar, Arendt’e göre, insanın yüzünü kaybetmesine yol açar. Hakim bir memur gibi, savcı bir prosedür makinesi gibi davranırsa, kötülük sıradanlaşır: katillere, haksızlığa ortak olanlar “sadece görevimi yaptım” der. İşte bugün gördüğümüz “kes-yapıştır” kararların felsefî karşılığı budur: Bürokratik işlevselliğin etikten üstün tutulması.

7. Rawls-Adaletin Perdesi Arkasında Ne Olmalı?

John Rawls, adalet teorisinde “cehalet perdesini önerir: Kendi konumundan habersiz olarak adil kuralları seçmek zorunda kalsaydın neyi tercih ederdin? Bu deney, objektif adalet ilkelerini ortaya çıkarır: temel özgürlüklerin korunması ve eşitsizliklerin en dezavantajlı olanlara en faydalı olacak şekilde düzenlenmesi.

Bugünkü hukuk bu kriterleri sağlamaktan uzak. Eğer hakimler ve savcılar cehalet perdesi altında hareket etseydiler — kim paraya, nerede güç yoğunlaşmış olacağını bilmeden — pek çok karar farklı şekillenecekti. Rawls bize hatırlatır: Adalet, tarafsızlık iddiasıyla değil, dezavantajlıların durumunu iyileştirip iyileştirmediğiyle ölçülür.

8. Yeni Bir Felsefi Yol-Hukukun İnsana Yeniden Hizmeti

Tüm bu düşünürlerden ortak bir sonuç çıkar: Hukuk, eğer insanı bir amaç olarak konumlandırmazsa, tutarlı, adil ve yaşanabilir olamaz. Peki pratikte ne yapmalı? Felsefi ilkeler nasıl hukuki dönüşümlere dönüşür?

 İnsan Onurunu İlk Kural Yapmak ,Kanunların yorumu ve uygulanması sırasında insan                         onuru temel alınmalı. Bu, zorunlu bir soyutlama değil; hakimlerin somut hayat koşullarını                     değerlendirmesi, eşitlik ilkesinden değil insanlığın korunmasından hareket etmesidir. 

Genel İrade Kavramının Yeniden Canlandırılması ,Hukuk yapımında kamusal katılım                 güçlendirilmeli; sadece temsilcilerin değil, gerçek kamusal çıkarın gözetildiği mekanizmalar                 kurulmalı. Böylece sözleşme, sermayenin değil, toplumun ortak iyiliğinin ifadesi olur. 

Sınıfsal Dinamiklerin Tanınması, Hukukun sınıfsal etkileri açıkça değerlendirilmeli; kanun değişiklikleri ve yargısal içtihatlar, ekonomik sonuçları bakımından analiz edilmeli. Mülkiyetin korunmasının hangi toplumsal maliyetleri ürettiği hesaba katılmalı.

Güç İlişkilerinin Eleştirel Teorisi, Hukuki kararlar sadece normatif değil, aynı zamanda disiplinleyici etkiye sahip olduğu için iktidar ilişkileri çözümlemeye dâhil edilmeli. Hangi normlar kimi normalleştiriyor sorusu sürekli sorulmalı.

Bürokratik Rutinlere Karşı Vicdan Eğitimi, Hukukçuluk sadece teknik bir uzmanlık değil; etik bir meslektir. Hakim ve savcılara etik eğitim verilmeli, karar alma süreçlerinde insani motivasyonların görünür kılınması sağlanmalı.

Adaletin Kriterini Yeniden Tanımlamak, Yasal reformlar “en dezavantajlı” kriterine göre test edilmelidir. Eğer bir yasa, toplumun en kırılgan kesimini daha kırılgan yapıyorsa, o yasa adil değildir.

Pratik İnovasyon,Restoratif ve Dönüştürücü Adalet, Ceza hukuku ve tazminat paradigmaları, yalnızca cezalandırma değil; onarım, restorasyon ve toplum onarımı odaklı hale getirilmeli. Bu, hukuk bürokrasisinin insanı nesneleştiren ritüelini kırar.

9.İnsanlık, Hukukun Kuralı Olmalı

Benim bu konudaki öfken haklı, çünkü bugün hukuk çoğu zaman bir makinedir; makine, uyum ve verimlilik peşindedir, insanlığı feda eder. Fakat felsefe bize yol gösterir: Kanunların meşruiyeti, uygulamanın teknik doğruluğundan değil, insanı korumasından gelir. Bir hukuki sistem insanı yüceltmiyorsa, o sistemin adaleti kurmacadır.

Hakimlere, savcılara, avukatlara seslenmek gerek: Yasal metinlerin arkasında yaşayan insanlar vardır. Kanunu esas alırken insanı unutmayın — çünkü kanun insan için vardır, insan kanun için değil. Ve topluma seslenmek gerek: Hukuku sadece “usul” olarak görmekten vazgeçin; hukuku insanlığın evrensel bir koruması olarak yeniden talep edin.

Bu, utopik bir çağrı değil; felsefi olarak temellendirilmiş, pratiğe dönüştürülebilir bir yaklaşımdır. Hukukun yeniden insanlaştığı bir dünya mümkün; ama önce kabul etmeliyiz: Kanun, insanın üstünde bir put değildir. Kanun, insanın hizmetkarıdır. İnsanlık adaletin en üstünde yer almadığı sürece, mahkeme salonları dosyalarla, vicdanlar tıkanmış hâkimlerle, savcıların kalemiyle dolu birer trajedi sahnesi olmaya devam edecektir.

Benim çağrım basit: Hukukçular, filozoflar, halk — hepimiz — insanlığın üstüne koyduğumuz perdeleri yırtalım. Kanunu insan için yeniden yazalım; insanı hukuk önünde değil, hukukun önünde konumlandıralım. Çünkü gerçek adalet, insanı mahkûm etmeyen, insanı yücelten sistemdir.

Erol Kekeç/12.09.2025/Sancaktepe/İST

Kusur Aynasında Hakikat-Eleştiriden Özeleştiriye Yolculuk

 

Başkasını Görmek, Kendini Kaybetmek

İnsan, doğası gereği sürekli kıyas yapan bir varlıktır. Çocuklukta kardeşiyle kıyaslanır, okulda arkadaşlarıyla, iş hayatında meslektaşlarıyla, siyasette rakipleriyle. Bu kıyasın doğal bir yanı vardır; çünkü insan sosyal bir varlık olarak kendi sınırlarını başkalarının üzerinden ölçmek ister. Ne var ki sorun, bu kıyasın kolaycı bir yola dönüşmesindedir: Kendi eksiklerimizi görmek yerine, başkasının hatalarını dillendirmek.

Bugünün toplumuna baktığımızda tam da bu manzarayı görüyoruz. Bir siyasetçi projelerini anlatmak yerine rakibini yermekle meşgul. Bir eş, evliliğini onarmak için çaba göstermek yerine sürekli karşısındakinin kusurlarını sayıyor. Bir yönetici, kendi hatalarını düzeltmek yerine çalışanlarını hedef alıyor. Bir öğrenci, dersine odaklanmak yerine arkadaşının başarısızlıklarından bahsediyor.

Sonuçta herkes konuşuyor, kimse kendini sorgulamıyor. Herkes başkasını eleştiriyor, kimse kendini düzeltmiyor. Ve bu yüzden başarı, toplumsal düzeyde bir hayal gibi elimizden kayıyor.

Oysa hakikat basittir: Gerçek başarı, rakibin düşmesiyle değil, insanın kendi ayağa kalkmasıyla mümkündür.

I. Toplumun Her Alanına Yayılmış Bir Hastalık

Siyaset-Söylemin Zehirlenmesi

Seçim meydanlarına, meclis kürsülerine bakınız. Siyasetçiler çoğu zaman rakiplerini eleştirmekle vakit harcıyor. Birinin başarısızlığı, diğerinin başarı hanesine yazılıyor. Ama ortada inşa edilmiş bir şey yok.

Bu sadece bizde değil, dünya siyasetinde de geçerli. Popülist liderler, halkın sorunlarını çözmek yerine rakiplerini karalamayı bir strateji haline getiriyor. Medya bu dili çoğaltıyor; toplum da bu dilin içinde şekilleniyor.

Toplumun gözünde siyaset, çözüm üretme sanatı olmaktan çıkıyor; karşılıklı hakaretleşme ve yıkım yarışına dönüşüyor. Oysa siyaset, Aristoteles’in deyimiyle, “ortak iyinin" peşinde koşma sanatıdır.

Aile-Sessiz Çatlaklar

Evliliklerde ve aile ilişkilerinde de benzer bir tablo var. İnsanlar kendi davranışlarını düzeltmek yerine eşlerinin hatalarına odaklanıyor. Sürekli eleştirilen bir insan, zamanla içine kapanır. Sevgi yerini öfkeye, güven yerini kuşkuya bırakır.

Bir eşin diğerine “Sen böylesin!” demesi, aslında “Ben de hatalıyım.” demekten çok daha kolaydır. Ama kolay olan, doğru olan değildir. Doğru olan, “Benim tutumum seni kırmış olabilir, bunu fark ettim.” diyebilmektir.

Çünkü evlilik, iki insanın karşılıklı özeleştiri yaparak büyüttüğü bir yolculuktur. Eleştiri bu yolculuğu bozar, özeleştiri ise onu onarır.

Rekabetin Tahribatı

Şirketlerde sık rastlanan bir manzara: Çalışanlar, birbirinin açığını kolluyor. Yöneticiler, kendi yetersizliklerini gizlemek için çalışanlarını hedef alıyor. Böyle bir ortamda güven yok olur.

Halbuki verimliliğin temelinde işbirliği ve samimiyet vardır. Bir kurum, ancak kendi hatalarını görebildiği ölçüde gelişir. Japonya’daki “Kaizen” felsefesi tam da bunu öğretir: “Sürekli iyileşme, sürekli özeleştiri.” Bir fabrika işçisinden üst düzey yöneticiye kadar herkesin sorumluluğu, kendi kusurunu fark edip düzeltmektir.

Dedikodunun Tuzağı

Arkadaşlık ilişkilerinde de en kolay sohbet konusu başkalarının kusurlarıdır. Dedikodu, toplumsal bir alışkanlık haline gelmiştir. İnsanlar başkasının hatalarını konuşarak kendi boşluklarını örtmeye çalışır.

Ama bu, dostluğun zehridir. Dostluk, karşılıklı özeleştiriyle, birbirine aynalık ederek büyür. Bir dost, “Ben hata yaptım, ne dersin?” diyebildiği ölçüde gerçektir.

II. Bu Hastalığın Kökleri

Psikolojik Kaçış-Yansıtma

İnsanın kendini eleştirmesi zordur; çünkü kusurlarını görmek benliğini sarsar. Bu yüzden kendi kusurunu başkasında görüp onu eleştirmek, daha kolay bir savunma mekanizmasıdır. Freud’un “yansıtma” dediği bu mekanizma, modern toplumda olağan hale gelmiştir.

Kolaycılığın Çekiciliği

Kendi eksiklerini düzeltmek sabır ve emek ister. Başkasını eleştirmek ise bir dakikalık iştir. İnsanlar zahmeti bırakıp kolay olanı seçer.

Kültürel ve Medyatik Dil

Televizyon programlarını açın: Tartışma programlarında yapıcı fikirler yerine karşılıklı suçlamalar vardır. Sosyal medya da eleştiri ve küçümseme üzerinden beslenir. Bu dil, toplumun günlük yaşamına sirayet eder.

Eğitim Sisteminin Eksikliği

Çocuklara özeleştiri kültürü öğretilmez. Başarı notlarla ölçülür, kişisel gelişim göz ardı edilir. Oysa eğitimin özü, bireye kendini tanıma bilinci kazandırmaktır.

III. Çıkış  İnşa Edici Özeleştiri

 Cesaret Kendini Görme

Özeleştirinin ilk adımı cesarettir. Kendi kusurlarını görmek, insanın en zor sınavıdır. Ama bu cesaret olmadan gelişim olmaz.

Bir siyasetçinin rakibini suçlamak yerine kendi yanlışlarını açıklaması, bir liderin en büyük olgunluğudur. Bir eşin “Ben seni anlamakta eksik kaldım.” diyebilmesi, ilişkinin yeniden doğuşudur.

Kültür Olarak Özeleştiri

Özeleştiri bir defalık bir eylem değil, yaşam tarzıdır. Ailede, işte, siyasette sürekli uygulanmalıdır. Japon şirketlerinde haftalık toplantılarda herkes önce kendi hatasını anlatır. Bu kültür, başarının temelini oluşturur.

Kendini Bilmek

Sokrates’in “Kendini bil.” sözü, insanlığın en önemli çağrılarından biridir. Kendini bilmeyen insan, başkasını tanıyamaz. Başkasını sürekli eleştiren kişi aslında kendinden kaçıyordur.

Gazali de der ki: “Kendi kusurunu gören insan, hakikatin kapısını aralamıştır.” Hakikat yolculuğu, başkasını değil, önce kendini düzeltmekle başlar.

Çalışmanın Ahlakı

Kusurlarımızı görmek yetmez; onları düzeltmek için çalışmak gerekir. Başarı, başkasının düşmesiyle değil, kendi emeğimizle mümkündür.

Nietzsche’nin “Kendini aş.” çağrısı, tam da bunu ifade eder. İnsan, sürekli kendini aşmakla olgunlaşır.

Eleştiriden Senteze

Diyalektik düşünce, tez ve antitezden senteze ulaşmayı öğretir. Başkasını eleştirmek bir tezdir, özeleştiri antitezdir. İkisi birleştiğinde sentez ortaya çıkar: Yapıcı eleştiri.

Bir toplumda özeleştiri güçlenirse, başkasına yönelik eleştiri de değer kazanır. Çünkü o zaman eleştiri yıkıcı değil, inşa edici olur.

• Başarı rakibin düşmesiyle değil, senin kalkmanla mümkündür.

• Özeleştiri, samimiyetin en yalın dilidir.

• Kendi kusurunu gören insan, başkasına merhametle bakar.

• Çalışmak, kusurları telafi etmenin en doğru yoludur.

• Dostluk, karşılıklı özeleştiriyle güçlenir; dedikodu ile çürür.

• Siyaset, rakibini yıkma değil, toplumu inşa etme sanatıdır.

• Evlilik, iki insanın birlikte kendini düzeltme yolculuğudur.

• Gerçek lider, kendi eksikliğini kabul edebilen kişidir.

    Erol Kekeç/19.06.2025/Namazgah/İST